Τη Δευτέρα 10 Μαρτίου 2025 είχαμε την τιμή να μας ξεναγήσει προσωπικά στο Αρχαιολογικό Μουσείο για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων ο ίδιος ο αξιότιμος καθηγητής κ. Ξενοφών Μουσάς, ένας από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του αρχαιότερου υπολογιστή της ανθρωπότητας, όπως αποκαλείται. Ο κ. Μουσάς είναι Καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, στον Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής, του Τμήματος Φυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ένας από τους ιδρυτές της ακαδημαϊκής ομάδας του Προγράμματος Έρευνας για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Στο μουσείο υπάρχει αναρτημένο κείμενο με τίτλο ‘’Ένας αιώνας ερευνών’’, στο οποίο αναφέρονται και με φωτογραφίες τους περίπου δέκα εξέχοντες επιστήμονες. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο κ. Μουσάς.
Επί μιάμιση ώρα μας μιλούσε με τον μειλίχιο τρόπο που τον διακρίνει και όσο πιο εκλαϊκευμένα μπορούσε για το σημαντικό αυτό αρχαιοελληνικό εύρημα που είναι και έργο μελέτης της ζωής του.
Ανακαλύφθηκε, μας είπε, το 1900 σε ναυάγιο ανοικτά των Αντικυθήρων, που χρονολογείται στο 80-60 π.Χ., ενώ ο ίδιος ο Μηχανισμός χρονολογείται παλαιότερα μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ. Πρόκειται για έναν πολύπλοκο μηχανισμό, όχι μεγάλων διαστάσεων, που φέρει πάνω του γρανάζια και επιγραφές σχετικές με τον ζωδιακό κύκλο και τους μήνες. Ύστερα από έναν αιώνα ερευνών, οι επιστήμονες πεπεισμένοι χαρακτηρίζουν τον μηχανισμό αυτό ως τον αρχαιότερο γνωστό αστρονομικό και ημερολογιακό υπολογιστή. Εχρησιμοποιείτο για τον ακριβή υπολογισμό της θέσης του ήλιου, της σελήνης και ίσως και άλλων πλανητών. Υπολόγιζε τις φάσεις της σελήνης, τις εκλείψεις ήλιου και σελήνης και προσδιόριζε τις ημερομηνίες τέλεσης αρχαίων αγώνων στην Ελλάδα (Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια κ.α.). Δείκτες όπως των ρολογιών δείχνουν την ημερομηνία σε δύο ημερολόγια, ένα ελληνικό βασισμένο σε κύκλο 19 ετών και ένα αιγυπτιακό, που είναι στην ουσία αυτό που αργότερα ονομάσθηκε Ιουλιανό ημερολόγιο.
Αυτό που εκτίθεται σήμερα ως Μηχανισμός των Αντικυθήρων στο Αρχαιολογικό Μουσείο, δεν είναι το πρωτότυπο, είναι αντίγραφο, γιατί από το ναυάγιο περισυνελέγησαν θραύσματα του πρωτοτύπου. Τα θραύσματα του πρωτοτύπου, 82 στον αριθμό με τρία μεγαλύτερα, εκτίθενται σε παρακείμενη αίθουσα του μουσείου. Η σύγχρονη τεχνολογία υποστήριξε πολύ και υποστηρίζει τους σημερινούς επιστήμονες στην έρευνά τους. Ένας ειδικός τομογράφος κατασκευάστηκε ειδικά για την έρευνα αυτού του μηχανισμού και μεταξύ άλλων βοήθησε στο να διαβαστούν οι επιγραφές που έφερε πάνω του.
Επιπρόσθετα σημειώνεται ότι πριν δύο περίπου χρόνια στο Μεξικό και στην πανεπιστημιούπολη Σονόρα (Sonora) εγκαινιάστηκε ένα αστρονομικό ρολόϊ πλανητάριο βασισμένο στις μελέτες του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, που κατασκεύασε το ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Σονόρα. Επικεφαλής αυτής της ομάδας συνεργασίας και ψυχή αυτού του εγχειρήματος ήταν ο κ. Ξενοφών Μουσάς, μεγάλη επιθυμία του οποίου είναι να συμβεί κάτι αντίστοιχο και σε ελληνικές πόλεις. Η πλατεία της πόλης του Μεξικού στην οποία τοποθετήθηκε το ρολόϊ άλλαξε ονομασία από Πλατεία Αστρονομίας σε Πλατεία του Μηχανισμού των Αντικυθήρων!
Και εδώ μας έρχεται στο νού ένας άλλος καθηγητής μας αρκετά νεότερος, αλλά έγκριτος και πολλά υποσχόμενος που γοητεύει το ακροατήριο, ο Δρ. Πέτρος Καψάσκης, ο οποίος μας μίλησε για την ισχύ της Πολιτιστικής Διπλωματίας, τη Soft Power όπως λέγεται στη γλώσσα της διπλωματίας σε αντιδιαστολή με τη Hard Power των οπλικών συστημάτων. Είναι ο ίδιος Πρόεδρος και ιδρυτής του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας και πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του ‘’Η Τέχνη της Πολιτιστικής Διπλωματίας’’, ένα πόνημα πολλών ετών που αναδεικνύει τις έννοιες και τις πρακτικές της Πολιτιστικής Διπλωματίας ως μία άσκηση ισχύος της εξωτερικής μας πολιτικής με επίκεντρο τον πολιτισμό στις διακρατικές μας σχέσεις.
Πόσο δύσκολο άραγε είναι για τους πολιτικούς μας να χρησιμοποιούν αυτά τα ακατανίκητα όπλα της επιστήμης και του πολιτισμού μας που ευτυχήσαμε να έχουμε ως έθνος;
Φ.Δ.
